Οικολογικός μετασχηματισμός

Κυκλοφορώντας με το ποδήλατο σε καθημερινή πια βάση παρατηρώ ότι, στη χώρα που ζω, η συμπεριφορά των οδηγών αυτοκινήτων έναντι των ποδηλατιστών είναι αξιοσημείωτη. Σταματάνε να περάσεις, σου αφήνουν την προτεραιότητα και γενικά σε προσέχουν. Κάτι η ενημέρωση, κάτι τα τσουχτερά πρόστιμα και οι αποζημιώσεις και ίσως οι ενοχές, τους κάνουν πολύ προσεχτικούς.

Αντίθετα παρατηρώ ότι η συμπεριφορά ορισμένων ποδηλατιστών προξενεί κατάπληξη . Εκτός του ότι συχνά αυθαιρετούν παραβιάζοντας τους κανόνες της οδικής κυκλοφορίας, είναι επιθετικοί απέναντι όχι μόνο στους οδηγούς αλλά και στους άλλους ποδηλάτες ή ακόμα και τους πεζούς. Με κουδούνια, σφυρίχτρες , φωνές, και ειρωνείες προσπαθούν να επιβάλλουν το «δίκιο» τους και να κάνουν συστάσεις για το που θα σταθούν οι πεζοί, που να πάνε οι οδηγοί, πόσο γρήγορα να κινούνται οι άλλοι ποδηλάτες, κλπ.

Το γιατί αυτή η επιθετικότητα, δε θα κάνω ψυχανάλυση στον οικολόγο ποδηλάτη. Συναίσθημα ρίσκου και φυσικής ανασφάλειας? Συναίσθημα ιδεολογικής υπεροχής και υποτίμησης των άλλων? Δεν έχει σημασία για αυτό που θέλω να πω εδώ.
Με αφορμή την συμπεριφορά του ποδηλάτη σκέφτομαι, χωρίς εμφανή λογική σύνδεση ή αναλογικότητα μεταξύ των δύο πραγμάτων, αυτό που έλεγε ο Καστοριάδης.. Ότι , δηλαδή, η προστασία του περιβάλλοντος και η οικολογία μπορούν να οδηγήσουν σε επιθετικές συμπεριφορές και απολυταρχικές καταστάσεις αν αποκοπούν από την πολιτική λογική.

Δεν αναφέρομαι στις πολιτικές, οικονομικές , εμπορικές ή ακόμα και στρατιωτικές επιθέσεις από κάποιο ή κάποια ομάδα κρατών σε κάποια άλλα. Αυτή η εκδοχή έχει ακουστεί εδώ και χρόνια και αναφέρεται στη περίπτωση που το κόστος των επιπτώσεων των κλιματικών αλλαγών είναι πολύ μεγάλο και ενώ κάποια κράτη παίρνουν δαπανηρά μέτρα κάποια άλλα αδρανούν με συνέπεια τα μέτρα των πρώτων να μην είναι αποτελεσματικά.

Άλλη μια αυταρχική εκδοχή είναι η δημιουργία συρράξεων για την αποτροπή μαζικής οικολογικής μετανάστευσης , όταν δηλαδή οι οικολογικές και κατά συνέπεια οι κοινωνικό-οικονομικές συνθήκες σε μια ήδη εύθραυστη περιοχή (π.χ. υπο-Σαχάρια Αφρική) υποβαθμιστούν τόσο ώστε να οδηγήσουν τους πληθυσμούς σε μαζική έξοδο προς αναζήτησης τροφής και ύδατος. Τα σενάρια περιβαλλοντικής ασφάλειας είναι πια καθημερινότητα στα διεθνή Think Tanks. Δε μιλάω, όμως, ούτε για αυτό.

Μιλάω για την επιβολή, μετά ίσως από μια μεγάλη φυσική καταστροφή, περιοριστικών μέτρων στο εσωτερικό μιας χώρας (ή πολλών χωρών) σε σχέση με την κατανάλωση φυσικών πόρων δηλαδή της τροφής βασικά , της ένδυσης και της ενέργειας. Αν η κοινωνία δεν έχει προλάβει να ωριμάσει ή η τεχνολογία να κάνει το τεράστιο ποιοτικό άλμα προς τα εναλλακτικά του άνθρακα, τότε με τις καταναλωτικές μας συνήθειες και τον τρόπο ζωής μας, μια επιβολή θα γίνει μόνο με δικτατορία.
Δείτε τις αντιδράσεις με την απαγόρευση του καπνίσματος και σκεφτείτε το τι μπορεί να συμβεί με απαγορεύσεις στην κυκλοφορία του αυτοκινήτου, τη χρήση του πλυντηρίου και της ηλεκτρικής κουζίνας ή έστω ακόμα και κάποιων μικροπραγμάτων όπως η κατάργηση του σεσουάρ για τα μαλλιά και της τηλεόρασης. Είναι τέτοια η κυριαρχία του ηλεκτρισμού που ο περιορισμός της χρήσης του συνεπάγεται αβίαστα την αλλαγή τρόπου ζωής και φυσικά την έντονη κοινωνική αντίδραση.

Για να αποφευχθούν τέτοιες καταστάσεις χρειάζεται τα οικολογικά προβλήματα να ειδωθούν σε ένα πολιτικό πλαίσιο συνάμα με τις κοινωνικές και οικονομικές τους παραμέτρους. Το πλαίσιο αυτό παρέχεται από την έννοια της αειφόρου ανάπτυξης ( μια από τις πολλές αποδώσεις στα ελληνικά του όρου sustainable development ). Είναι δηλαδή εκείνη η ανάπτυξη που αποδίδει τη μέγιστη οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη σεβόμενη τους περιορισμούς που τίθενται από το φυσικό μας περιβάλλον. Έχει τρεις πυλώνες; Την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον.

Σε έναν αυστηρό πλαίσιο αειφόρου ανάπτυξης , επικρατεί ο πλήρης σεβασμός του ισοζυγίου των φυσικών ανανεώσιμων πόρων όπου δηλαδή η κατανάλωση δεν θα ξεπερνά την ικανότητα του οικοσυστήματος να αυτο-αναπαράγεται. Οι μη ανανεώσιμοι πόροι υπόκεινται αυστηρά σε ανακύκλωση και συμπληρώνονται με νέους πόρους στο βαθμό μόνο που απαιτείται για την κάλυψη των τεχνικών απωλειών της ανακύκλωσης. Ένα τέτοιο πλαίσιο προϋποθέτει, φυσικά, ισχυρές πρωτοβουλίες ριζικής αναδιανομής της ανάπτυξης και του πλούτου σε εθνικό, περιφερειακό και διεθνές επίπεδο.

Παράλληλα βγάζει εκτός λειτουργίας τον άνθρακα που ούτε ανανεώσιμος ούτε ανακυκλώσιμος είναι, Άρα πετρέλαιο και κάρβουνο μένουν αδιάθετα όπως έμειναν και οι πέτρες όταν τέλειωσε η........ λίθινη εποχή. Η ενέργεια παράγεται από καθαρές και ανανεώσιμες πηγές ή από πυρηνική σύντηξη.

Θα μου πείτε καλή η ουτοπία για αναλυτικά εργαλεία και σενάρια αλλά για πολιτική χάραξη δεν είναι εποικοδομητική ακόμα ίσως και σε καιρούς δυνατής κρίσης. Όμως οι υπέρμαχοι του σημερινού μοντέλου ανάπτυξης πρέπει να παραδεχτούν ότι το μοντέλο αυτό δεν είναι βιώσιμο αφού δεν μπορεί να αναπαραχθεί σε παγκόσμιο επίπεδο. Αν ο κάθε κινέζος έφτανε τα επίπεδα κατανάλωσης του μέσου αμερικανού, τότε όλοι οι γνωστοί σήμερα φυσικοί πόροι θα εξανεμίζονταν σε λίγα μόλις χρόνια και η ραγδαία επιδείνωση του κλίματος θα οδηγούσε σε ολική καταστροφή το πλανητικό οικοσύστημα.

Κανένα από τα κλασικά μοντέλα κοινωνικο-οικονομικής διάρθρωσης και ανάπτυξης δεν έχει λάβει υπόψη του το πεπερασμένο των φυσικών πόρων και αναπτύσσουν τις θεωρίες τους σαν να είναι οι πόροι αυτοί ανεξάντλητοι. Σε αυτό το σημείο, παρ' ότι η σοσιαλιστική διάρθρωση της κοινωνίας μπορεί ευκολότερα να επιφέρει κοινωνικό έλεγχο και αναδιανομές, ο Μαρξ έπεσε στην λογική του καπιταλισμού με το να υιοθετήσει τους στόχους του, δηλαδή την ολοένα αυξανόμενη παραγωγή και κατανάλωση.

Η μετάβαση στην κοινωνία της αειφορίας προϋποθέτει ορισμένες δομικές αλλαγές που όμως θα ήθελα να της δημοσιεύσω σε επόμενο άρθρο γιατί αυτό εδώ ξεπέρασε τα όρια .